How the cinema of Wong Kar-wai reflects a Hong Kong in transition

Những tác phẩm điện ảnh của ông như một tiếng vọng về sự bất ổn của quê hương mình.

“Ở nơi nào đó, bằng một cách nào đó, mọi thứ đều tới ngày hết hạn. Cá hộp hết hạn. Nước sốt thịt hết hạn. Ngay cả giấy bọc cũng hết hạn. Tôi tự hỏi, liệu có điều gì đó trên thế giới mà không hết hạn cơ chứ? " Những dòng suy nghĩ ngây ngô đến mức chân thành của anh chàng thất tình trong phim Chungking Express (1994) của Vương Gia Vệ– một cảnh sát viên buồn chán, giống như rất nhiều nhân vật chính của Vương Gia Vệ trước và sau này, luôn lưu luyến những gì đã qua. Đó  cũng là một câu hỏi thường trực và hợp lý bạn có thể nghe từ bất kỳ người dân Hồng Kông nào, một thành phố đã tồn tại từ lâu với tâm thức về việc điếm ngược thời gian.

Trong hầu hết những năm của thế kỷ 20, ngày “hết hạn” này là ngày 1 tháng 7 năm 1997, ngày mà Hongkong được Anh trả về với Trung Quốc. Trong hai thập kỷ kể từ đó, con số mà nhiều công dân của Hồng Kông luôn nhắc tới chính là 2047, năm đánh dấu sự “hết hạn” cho vùng lục địa và hệ thống "một quốc gia, hai thể chế" của Hồng Kông,  cho phép lãnh thổ duy trì Quyền tự chủ của nó. (Hồng Kông có quyền tuyên bố độc lập sau 50 năm được trả về cho Trung Quốc, 1997-2047). Đối với một số người, năm 2046 trước đó sẽ là một năm đầy lo lắng khi Hongkong đứng trước bờ vực của những biến động lớn. Đối với Vương Gia Vệ, 2046 chính là số trên căn phòng trong bộ phim Mood for Love, và cũng chính tên bộ phim được ra mắt vào năm 2004 của đạo diễn, một tác phẩm mãn nhãn về thị giác, mang tới cảm giác khải huyền trong sự ngột ngạt của sự sợ hãi và tuyệt vọng.

Nhưng chúng ta hãy cùng quay ngược lại từ khởi đầu một chút. Xét cho cùng, những gì Vương Gia Vệ làm với những tác phẩm đầu tiên thật đáng kinh ngạc. Ông tạo lập một bộ 3: không khí những năm 60 với "In the mood for love" và "2046",  những năm 90 với "Days of being wild", đó là Hongkong  những năm chuyển mình, với sự phát triển kinh tế và dáng dấp của đô thị hàng đầu Á Châu. Đó cũng là thập kỷ mà chàng trai trẻ  Vương Gia Vệ di tản từ Đại Lục sang Hồng Kông cùng với gia đình của anh ấy giữa những căng thẳng, xung đột, mà sẽ sớm bộc lộ ra như một cuộc “cách mạng văn hóa”  .

Một điều đặc biệt, “kỷ nguyên Kongkong” ấy được Wong vẽ nên qua những thước phim nhuốm màu xanh lá cây hết sức hoài cổ (đặc trưng của phim quay nhựa cũng như màu sắc của đô thị Hongkong về đêm), ngập tràn tình yêu tuổi trẻ và nhịp sống không ngừng nghỉ với sự kỳ lạ quyến rũ của một thiên đường trong mộng tưởng. Đương nhiên, “kỷ nguyên ảo ảnh” đó chẳng thế kéo dài, và vì vậy "Days of Being Wild" đầy ắp những ẩn dụ hình ảnh của một trong biểu tượng thị giác giác yêu thích của Wong: đồng hồ, nó  xuất hiện  như là một sự nhắc nhở về thời gian, trong suốt các tác phẩm của ông sau này. 

 Là nhân vật chính với nhiều biến cố trong "Days of Being Wild", Yuddy của Leslie Cheung (Trương Quốc Vinh) sống như không còn thời gian để nghỉ ngơi, anh tự ví mình như một con chim 'không có chân”, với mối quan hệ với hết người phụ này đến người phụ nữ khác.  Diễn biến tâm lý quan trọng nhất của  Yuddy được thể hiện sâu đậm trong mối quan hệ với Su Li-zhen (Maggie Cheung - Trương Mạn Ngọc), khi mà quãng thời gian bên nhau của họ tuy ngắn ngủi nhưng lại đầy những ưu tư. Hai loại nhân cách này, một người sống không mục đích trong hiện tại và người kia sống vô vọng trong quá khứ, sẽ vẫn là những tính cách mà Vương Gia Vệ dành nhiều hứng thú trong các tác phẩm sau này. 

Khi mốc chuyển giao 1997 ngày một gần hơn, thế giới quan của hình mẫu "loài chim không có chân’ tác động nhiều hơn đến các tác phẩm của Vương Gia Vệ. Chungking Express (1994) là một bộ phim đặc trưng bởi sự liên tục, những mơ mộng và cả sự đe dọa đến từ những thay đổi - trong đó, Brigitte Lin (Lâm Thanh Hà) trong vai diễn một nữ tội phạm với mái tóc giả uốn lọn vàng đầy bí ẩn, người đã có sự phỏng đoán đầy giễu nhại về tương lai vô định (“Hôm nay anh ấy có thể thích quả dứa đấy, mà ngày mai, anh ấy sẽ thích một thứ khác thôi”), luôn chạy đua với thời gian. Câu chuyện về cô gái bí ẩn kết thúc khi cô bị bắn chết bởi liên quan tới việc vận chuyển ma túy, đây là một cảnh kết khiến ta không thể không liên tưởng tới mối quan hệ với các nước phương Tây.

Tuy nhiên, khi mà giao ước trả lại Hongkong từ Anh đã bước sang đến giờ thứ 11, sự lãng mạn tuổi trẻ  của “Chungking Express” đã đọng lại thành một thứ gì đó ảm đạm, cay đắng và tiêu vong. Những hình ảnh đầu tiên của “Happy Together” (1997) đã được tung ra vài ngày trước khi công chiếu, chúng là một chuỗi những cảnh cận hộ chiếu ‘Anh-HK’  của Lai (Lương Triều Vỹ) và Ho (Trương Quốc Vinh), một cặp đôi luôn xảy ra mâu thuẫn cãi vã trên chuyến đi tới Argentina, chỉ để thấy mình khốn khổ, bị xa lánh và không thể trở về nhà. Những cảm xúc vô cớ và sự thay đổi về địa lí của những nhân vật này phản ánh nỗi mâu thuẫn đơn độc của một phần người dân Hongkong đang trải qua, họ mơ hồ về quê hương, trong tình trạng Hong Kong đang ở giữa giai đoạn nhiều thăng trầm.

Mặc dù "Happy Together" kết thúc bằng một câu nói lạc quan về sự chấp nhận và bình yên đón đợi tương lai, nhưng hình ảnh cuối cùng đoàn tàu vào ga vẫn như một sự báo hiệu, tác phẩm về sự chuyển giao của họ Vương ra mắt đã khiến cho các nhà làm phim phải chìm vào quá khứ bi thương đến tráng lệ hơn bao giờ hết. Với thẩm mỹ tinh tế trong "In The Mood For Love", sự kịch tính ở những bộ phim trước của ông được nén lại vào trong một sự tĩnh lặng ngột ngạt và những cảm giác về phút giây cuối cùng đầy vội vàng giờ đây đều được thay thế bằng một sự nuối tiếc, đau thương. Như mốc thời gian của sự vô nghĩa, 2046 được đặt tên cho một căn phòng, nơi thực chất chẳng xảy ra chuyện gì giữa Chow và Su Li Zhen - những con người sống trong tình yêu, nhưng mọi thứ giữa họ lại trở thành câu chuyện đầy đau đớn, day dứt.

Đó là đặc trưng trong thời kì 2004, với "2046", tuy nhiên, đây cũng là lúc mà nỗi ám ảnh với quá khứ của Vương Gia Vệ đạt tới tột cùng của bi kịch. Một tác phẩm về cơn ác mộng và tầng sâu ý thức đầy tinh tế và đẹp đẽ. "2046" nhìn nhận và biểu hiện sự nhân văn qua việc tái hiện quá khứ và thời gian, bản thân con số như muốn chứng minh căn phòng ở vị trí kì lạ kia - trong một viễn cảnh tương lai sẽ chẳng có gì thay đổi. Còn tình yêu và lý tưởng được phối hợp với nhau trong phân đoạn khó quên của "Day Of Being Wild", đã thật sự không chỉ là một phong cách nghệ thuật trừu tượng để trình bày câu chuyện nữa.

Giờ đây với phong cách tôn thờ tình yêu đã gần như trở thành biểu tượng, với một Chow mang trái tim đau đớn tột cùng, ta dần dần từng chút một nhìn thấy kết cục của mình khiến cho anh không thể làm chủ được những xúc động đang dâng lên, và ký ức thì lại như sự tuyệt vọng đang ngự tại căn phòng 2047. Có lẽ không phải ngẫu nhiên mà "2046" sẽ là bộ phim cuối cùng làm về Hồng Kông trong vòng chín năm qua của Vương Gia Vệ, bộ phim như lời giải kết thúc cho bài toán suốt 9 năm qua của họ Vương về quê hương Hongkong.

Mặc dù có thể thiếu sót trong việc tìm hiểu các tầng ý nghĩa biểu tượng khác trong tác phẩm của Vương Gia Vê, chỉ tập trung vào các biểu tượng và ngụ ngôn chính trị, thì Hồng Kông vẫn là sợi dây kết nối quan trọng chạy xuyên suốt qua những bộ phim tuyệt vời của Vương Gia Vệ. Những người trong giới cho rằng xem phim của Vương Gia Vệ giống như xem những ánh đèn flash chớp nhoáng mà bên trong nó thực sự không có gì, song sự am hiểu về thời đại mới là điều quan trọng trong những tác phẩm của ông – Năm 1997 và 2047 như một dấu mốc quan trọng – giúp làm sáng tỏ những cảm xúc và tình cảm độc nhất bởi một đạo diễn vĩ đại đang sống,  ông đã sáng tác bằng cả sự u uất và thế giới quan của mình. 

Dịch bởi nhóm "Những cô gái tự lực"